Als tweede lezing in een reeks van drie rond het thema ‘herhaling en fixatie’, koos Véronique Voruz – psychoanalytica en lid van de NLS en de WAP – voor een specifiek pad, namelijk het pad dat Jacques-Alain Miller gedurende de eerste decennia jaren van de 21ste eeuw aflegde en waarbij hij het Freudiaans concept ‘fixatie’ centraal stelde in de psychoanalytische theorie en praktijk. Voruz voegde daar meteen aan toe dat dit concept als kompas kan dienen in het recente debat rond de passe. Er zouden tegenwoordig allerlei misverstanden bestaan omtrent het concept van de outrepasse –ruwweg vertaald: datgene wat gebeurt nadat een passant is toegelaten in de procedure van de passe – die dringend opheldering vragen.

Op initiatief van Alexandre Stevens, voorzitter van de NLS, organiseert het Uitvoerend Comité van de NLS ook dit jaar het seminarie ‘Verknopingen’ (Nouages) tussen de verschillende NLS-geledingen, in voorbereiding op het jaarlijkse congres dat het thema “Herhaling & Fixatie” draagt en zal doorgaan in juli 2022 te Lausanne, Zwitserland. De Kring voor Psychoanalyse organiseerde in kader daarvan op 11 december 2021 een eerste evenement met Ruzanna Hakobyan, AP, lid van de NLS en de WAP (Montréal) die een theoretische lezing bracht over het thema van ‘fixatie’. Daarna volgden twee klinische bijdragen van Peggy Papada, AP, lid van de London Society, de NLS en de WAP, en Dewi Dynoodt, een lid van de Kring.

Met de vraag welke motivaties en bevredigingen het leven van de mens telkens opnieuw bezielen, opende Alfredo Zenoni op 22 september de eerste lezing van de lezingencyclus ‘Wat niet ophoudt zich te herhalen’. Het antwoord op deze leidende vraag impliceert niet alleen een oriëntatie op de menselijke conditie als dusdanig. Dat kan niet los worden gezien van de manier waarop de kliniek van het spreekwezen wordt begrepen: als een kliniek die getuigt van een niet te elimineren rest die telkens opnieuw bewerkt dient te worden.

Iedereen interpreteert, de hele dag door. Het is sterker dan onszelf. We blijven betekenis geven aan wat ons overkomt, om het te kunnen verdragen. We houden niet op het reële te interpreteren, om het te temmen. Soms in die mate dat het ons verstikt. Het woord interpretatie is een multifunctionele betekenaar. Lacan bleef de interpretatie herbenoemen op grond van wat hij in zijn praktijk tegenkwam: punctuatie, coupure, citatie, dubbelzinnigheid, jaculatie ... Wat kenmerkt de interpretatie in de psychoanalyse? Waarin vormt ze een bezwaar tegen deze 'interpretatiedrang' die in ons leeft? De praktijk van interpretatie confronteert elke analyticus met de grenzen van de macht van het woord. Lacan stelde dat interpretatie een van de opdrachten van de psychoanalyticus is. Hoe deze opdracht verzoenen met het interpretatieve opbod waarin de analysant zich begeeft zodra hij de analytische ervaring aanvangt?

Er is meer dan één manier om over de interpretatie te spreken. Ze is creationistisch wanneer ze doet zijn wat niet is door het verlangen te viseren, dat ongerealiseerd want onvervuld is. Ze is daarentegen bescheiden en discreet wanneer ze is gericht op het genot. Hier gaat het niet meer om het creëren van iets nieuws, maar om het afbakenen en vaststellen van de opaciteit van wat fungeert als reële. Creëren en vaststellen tekenen geen opeenvolgende theorieën uit, zo merkt Jacques-Alain Miller op, maar zijn tegelijk aanwezig. In de psychoanalyse heeft hij die interpreteert een Januskop, de kop van de god met twee gezichten.

Voor de vijfde maal organiseerden de Kring en de ACF-Belgique samen een klinische conversatie. Deze keer leidde Carole Dewambrechies-La Sagna de conversatie. Volledig in de lijn van het thema van het congres werden vier casussen - twee casussen van leden van de Kring en twee van leden van de ACF-Belgique - voorgelegd en besproken onder de noemer ‘De schok van de interpretatie’.

Op 23 januari was Fabian Fajnwaks te gast in de lezingencyclus van De Kring. Hij ging van start van met een theoretisch stuk over hoogdringendheid. Het werd een pittige uiteenzetting, waarbij Fajnwaks ons uitnodigde om verschillende wegen te bewandelen waarlangs de hoogdringendheid ons kan leiden. Een uiteenzetting die daarna voor een mooie discussie zorgde. Ik haal hier slechts een aantal punten uit. Zaken die verheldering brachten, verwondering nalieten of net vragen opriepen.

The seminar Knottings took place on the 8th of December 2018. This seminar knots the different groups and associations of the NLS, working together on the theme of the next NLS congress. This resulted this year in a very fruitful exchange around the theme ‘Urgent!’. Ruzanna Hakobyan (NLS Québec, WAP) and Vic Everaert (Kring voor psychoanalyse) presented a case study. Pamela King (NLS, WAP) presented a theoretical lecture about this theme.

Op welke manier evolueert het concept van het Onbewuste doorheen de oeuvres van Freud en Lacan? Zo luidde de centrale vraag waarmee Alexandre Stevens aan de slag ging tijdens de tweede bijeenkomst van de lezingencyclus van de Kring voor Psychoanalyse die zich naar goede gewoonte afstemt op het thema dat binnen de werkgemeenschap van de NLS gedurende een jaar bestudeerd wordt. Het jaarlijkse congres, dat dit jaar eind april in Parijs zal plaatsvinden, vormt een soort van slotakkoord waarmee dit werk afgesloten wordt. De titel ervan is Rondom het Onbewuste, plaats en interpretatie van de onbewuste formaties. We lichten enkele hoofdlijnen uit de lezing van Alexandre Stevens toe.

Enkele echo’s de klinische conversatie
georganiseerd door de Kring en de ACF-Belgique
DE POLITIEK VAN HET SYMPTOOM

Gil Caroz begon zijn lezing met de titel ervan als ‘provocatie’ te kwalificeren en hij greep daarmee de opperste concentratie van zijn publiek van begin tot einde. Provocatie, omdat ondanks de hedendaagse wankeling [vacillation] van de imaginaire figuren van de vader, hij ontegensprekelijk en op het niveau van de structuur een bepaalde aanwezigheid blijft behouden. Als de figuur van de vader een nivellering ondergaat van zijn positie als uitzondering - een nivellering die het aantal mogelijke vormen van de gedegradeerde imaginaire vader vermenigvuldigt - dan nog behoudt zijn betekenaar zijn functie als uitzondering die zowel de zin als de betekenis stabiliseert. Deze functie knoopt ook aan bij het genot, zelfs het genot dat gegenereerd wordt door de hedendaagse vaderfiguren. In die zin laat de Naam-van-de-Vader het subject toe zich een vader te vormen, te besluiten wat voor hem de vader zal uitmaken, door bijvoorbeeld een vaderlijke trek te kiezen waar het subject dan in investeert; dit dus in een relatieve onafhankelijkheid van de familiale realiteit.

Afgelopen vrijdag 26 februari organiseerde de Kring voor Psychoanalyse van de NLS haar tweede Stadsavond, ditmaal in Brugge. Binnen het uitgelezen kader van het Literair salon De Reyghere, op de eerste verdieping van de gelijknamige boekhandel ontving Nathalie Laceur, psychoanalytica en voorzitster van de Kring, schrijver en essayist Yves Petry.

Hoe alledaags is neurose vandaag? Deze vraag wordt in de lezingencyclus van de Kring dit werkjaar aan drie genodigden gesteld. Op 30 januari was M.-H. Brousse de tweede in de reeks om daarop te antwoorden. Ik werd getroffen door de afsluiting van haar lezing waarin ze haar invalshoek uit de doeken deed, namelijk de rouw. Als het reële van een overlijden binnendringt, moet men dit ‘ondragelijke’ afweren en bedekken met allerlei symbolische bewerkingen, zoals bijvoorbeeld rituelen of één of andere uitleg waarom dit ‘onmogelijke’ is gebeurd. Ze benoemde dit als ‘een Naam-van-de-Vader’, herleid tot een functie, de functie van een compenserend symbolisch mechanisme naar analogie met de ‘Compensatory Make Belief’ (CMB) die Jacques-Alain Miller bedacht voor de alledaagse psychose (1). Brousse wil dit uitbreiden naar de neurose.

Op 5 december organiseerde de Kring voor Psychoanalyse van de NLS voor het eerst een internationale studiedag die zich dankzij het precisiewerk van enkele tolken tot een publiek van Frans- en Nederlandstaligen kon richten. Op het programma stonden diverse bijdragen van leden van de Kring naast die van enkele collega’s uit Frankrijk, Rusland, Nederland en Groot-Brittannië, evenals een interview met een professor medische filosofie (Ignaas Devisch) en de getuigenis van Hind Fraihi, auteur van ‘In mijn hoofd ga ik onder water’, een boek dat getuigt over een autistische zoon en het moederschap.

Een psychoanalytische bespreking van een kunstenaar draagt altijd het gevaar in zich dat ze vervalt in een psycho-biografische reductie van het werk. Wat te doen met een kunstenaar die zelf poneert dat hij werkt aan een ‘kunstenaarsbiografie’? Rinus Van de Velde was de welwillende gast van psychoanalytica Nathalie Laceur tijdens de eerste Stadsavond van de Kring in Antwerpen op 23 oktober. Zij ontving hem in het salon van De Studio. Controle was het centrale (meta)thema van dit gesprek. Met zachte hand gaf Nathalie Laceur Van de Velde alle ruimte, alle openheid om zich uit te spreken.

De vraag “Hoe alledaags is neurose vandaag?” werd gesteld vanuit de vaststelling dat de psychoanalyse verandert. De verandering volgt uit een transformatie in de aard van het onbewuste die veroorzaakt wordt door een maatschappelijke verandering: het effect van de wetenschap, kapitalisme en democratie heeft de traditionele vertogen doen uiteenvallen met een wijziging van het statuut van de Naam-van-de Vader tot gevolg.